Antičko „rudarenje“ po planini Jastrebac
Malo je poznato da je planina Jastrebac bila naseljena još u vreme starijeg gvozdenog doba, 1200 godina pre Hrista. Intenzivne naseobine na tom prostoru, nastale su u kasnoantičkom i ranovizantijskom periodu, u vreme seobe naroda. Po značaju, izdvojićemo Gradac, šumovitu kupu, gde se, prema legendi, gnezdi ptica jastreb, po kojoj je planina i dobila ime.
Početkom nove ere, u razmaku od jednog veka, niklo je 5 utvrđenja koja su bila povezana planinskom stazom od Malog do Velikog Jastrepca. Ističe se upečatljiv Gradac, koji je najpre izgrađen kao zbegovište, mesto gde se narod sakrivao od najezde Gota, Huna i Avara. O tome svedoče brojna arheološka istraživanja.
„To su fragmenti keramike, delovi tegola, ono što je karakteristično za gradnju u ranoantičkom i kasnovizantijskom periodu. To su gvozdeno dleto, strelice i drugi materijal koji je tipičan za neki šesti vek. Novčići potiču iz 4. veka, fibule sa kraja 6. veka„, kaže Dragan Rašković, iz Narodnog muzeja Kruševac.
Kula Gradac, sa čijeg vrha pogled seže na celu kruševačku dolinu, građena je skromno ali čvrsto, kao strateški važna tačka radi lakše odbrane od neprijatelja. Podgrađe je vremenom preraslo u naselje na 7 hektara prostora.
Ako želimo da rekonstruišemo život u utvrđenju Gradac, moramo se vratiti 1 700 godina unazad. Ljudi su se bavili stočarstvom i zanatsvom. U podgrađu su bili torovi sa stokom. Obrađivao se svaki pedalj ove planinske zemlje a ono što je najvažnije, izvorske vode bilo je u izobilju. Podneblje šumovitog Jastrepca oblikovalo je ljude koji su živeli u naselju Gradac. Bavili su se lovom, sakupljali pečurke i lekovito bilje, čega ovde ima u izobilju.
„Za vreme Miloša Obrenovića, kada je najvažnije bilo izvoziti drvo sa Jastrepca i druge stvari poput ispiranja zlata, da bi imao bolju kontrolu naroda on je naredio da svi ti ljudi siđu sa planine u podnožje i oni su raseljeni u sela: Lomnica, Trmčare i Slatina„, objašnjava Jugoslav Rilak, hroničar kruševačkog kraja.
Podno utvrđenja Gradac je crkvica posvećena Svetoj Petki izgrađena na temeljima objekta iz perioda rane Vizantije. Danas je potez Gradačke kose omiljeno izletište Kruševljana, prostor gde je ispisana istorija ovog kraja.
Dragoslav Gogić (RTS)
